به گزارش رسانه سینمای خانگی به نقل از روابط عمومی سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی (ساترا)؛ معاونت پایش و نظارت ساترا با هدف اجرای سیاست‌های محتوایی و نظارت بر عملکرد محتوایی ارائه‌دهندگان خدمات صوت‌و تصویر فراگیر، رده‌بندی و صدور پروانه انتشار محتوا به‌منظور ایجاد اطمینان از دسترسی کاربران به محتوای سالم، مفید و جذاب تشکیل شده است. اهم اقدامات این معاونت نظارت بر محتوای سکوهای نمایشی، نظارت بر محتوای نمایشی حرفه‌ای با استفاده از ابزارهای نظارت پیشینی توسط شورای تولید و نمایش و نظارت پسینی بر محتوای کاربرمحور و محتوای دوبله سکوهای ناشر محور است. با محمد حسام‌پور معاون پایش و نظارت ساترا درخصوص عملکرد و برخی اقدامات این معاونت گفت‌وگویی داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
لطفا به عنوان اولین سوال، در مورد روند تنظیم‌گری در رسانه‌های صوت‌و تصویر فراگیر توضیح دهید.
عموماً تنظیم‌گری در رسانه‌ها معمولا دو رکن اساسی دارد. رکن اول «تنظیم گری محتوا» است و رکن دوم مربوط به «تنظیم‌گری صنعت» است. تنظیم‌گری محتوا فرایندهایی را در بر می‌گیرد که تضمین‌کننده سلامت محتوا منطبق با ارزش‌ها و چهارچوب‌های فرهنگی و عرفی جامعه است. در بعد تنظیم‌گری صنعت نیز عموماً بر اصول و ضوابط تاسیس و استانداردهای فنی، اقتصادی رسانه‌ها مطرح می‌شود.
البته در کنار ارکان تنظیم‌گری، زیرساخت اجتماعی، سیاسی هر کشور نیز منجر به معرفی مدل‌های مختلف تنظیم‌گری می‌شود و بر اساس این مدل تنظیم‌گری، مجموع قوانین، مقررات و فرآیندهای تنظیم‌گری محتوایی و صنعتی طراحی می‌شود. سه مدل تنظیم‌گری در دنیا مرسوم است: مدل بازار محور، مدل حقوق محور و مدل حاکمیت‌محور. در مدل بازار محور، با مداخله حداقلی دولت، نیروهای بازار پیشران و تعیین کننده هستند و از مخاطب به عنوان مشتری انگاره‌سازی می‌شود و برگرفته از اصل آزادی بیان، نظارت حداقلی و پسینی در نظام تنظیم‌گری تعریف می شود. در مدل دوم تنظیم‌گری که عموما در اروپا توسعه یافته است مسئولیت‌پذیری رسانه‌ها مد نظر است. در مدل سوم که تنظیم‌گری حاکمیتی است ضمن برخی شباهت‌ها با مدل‌های قبلی، حفظ انسجام ملی، ثبات اجتماعی، منافع ملی اولویت می‌یابد و به دلیل عمق تاثیر و میزان نفوذ رسانه بر افکارعمومی جامعه، مسئولیت‌های اجتماعی در حکمرانی اهمیت بیشتری می‌یابد. در کشور ما ایران به دلیل جایگاه و اهمیت خاص حوزه فرهنگ در ساختار حکمرانی کشور، تنظیم‌گری رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر بر اساس مدل حاکمیت محور توسعه یافته است و ساترا به عنوان نهاد تخصصی و بازوی اجرایی صداوسیما، متولی تنظیم‌گری رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر است که همزمان با نظارت، حمایت‌گری و تسهیل‌گری برای رسانه‌های صوت‌وتصویر فراگیر را در سطوح مختلف تعریف می‌کند.
البته ممکن است برخی افراد در مورد دلیل و ضرورت تنظیم‌گری صداوسیما در حوزه صوت‌وتصویر فراگیر ابهاماتی داشته باشند که می‌توان از ابعاد مختلف موضوع را تبیین کرد. از بعد حقوقی و قوانین اسناد بالادستی کشور، مصوبات مجلس، تفاهم‌نامه‌ها و همچنین ابلاغ مصوبه شورای انقلاب فرهنگی توسط رئیس جمهور، بر مسئولیت اصلی صداوسیما در حوزه صوت‌و تصویر فراگیر صحه گذاشته شده است. از منظر نظری هم باید گفت بسیاری از پژوهشگران دو بعد فناوری و فرهنگی برای تلویزیون تعریف میکنند و رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر، در واقع یک روند فناورانه توسعه یافته در امتداد تلویزیون هستند. تطور تاریخی فناوری از تلویزیون آنتنی به کابلی، ماهواه‌ای و از تلویزیون آنالوگ به دیجیتال و تلویزیون اینترنتی رسیده است. در بعد فرهنگی هم رسانه های صوت و تصویر فراگیر، اکثرا برنامه های تلویزیونی، سریال و مجموعه های دنباله دار تولید می کنند و بعضا در الگوی شبیه تلویزیون به صورت روزانه یا هفتگی با زمان بندی مشخص نیز برنامه هایشان را منتشر می کنند! لذا بسیاری از کشورها، هنگام تنظیم مقررات و قوانین این رسانه های صوت و تصویر فراگیر را شبه تلویزیونی (TV like) می نامند. اگر در دو بعد فناوری و فرهنگی این رسانه ها، تکوین یافته از بستر تلویزیون و یک الگوی تلویزیونی دارند، از بعد اجرایی هم تجربه کشور ما نشان می دهد که حکمرانی در یک نهاد تخصصی، باید نهادینه شود. همانطور که دانشگاه های دولتی و غیرانتفاعی توسط یک نهاد یعنی وزارت علوم و فناوری همزمان تنظیم گری و مدیریت می شود و یا مدارس دولتی و غیرانتفاعی فقط توسط وزارت آموزش و پرورش و یا بیمارستان های دولتی و خصوصی فقط توسط وزارت بهداشت و درمان مدیریت و تنظیم گری می شود؛تلویزیون و شبه تلویزیون در نهاد تخصصی اش یعنی ساترا به عنوان بازوی اجرایی صداوسیما تنظیم گری و مدیریت می شود. این تجربه نهادینه شده در کشور نشان می دهد که ضمن تقویت و توسعه هدفمند بخش خصوصی، انسجام و ساختار حاکمیت در اداره امور تخصصی را حفظ می کند.
با این توضیحاتی که بیان شد، فرایند صدور مجوز محتوا در ساترا را تشریح کنید.
همانطور که گفتم یکی از شئون تنظیم‌گری ساترا ، تنظیم‌گری محتواست. در تنظیم‌گری محتوا هم منبعث از مدل تنظیم‌گری حاکمیتی، برای راهبری و حمایت از توسعه کمی و کیفی محتوای بومی و ایرانی اعم از سریال و برنامه‌های تلویزیونی که متناسب با نیاز خانواده ایرانی و اسلامی است، شورای صدور مجوز تولید و شورای صدور مجوز انتشار به عنوان ارکان اصلی ساترا نقش دارند و فرایندهای اجرایی صدور مجوز محتوا بر اساس مصوبات این شوراها انجام می‌گیرد و این فرایندها ترکیبی از نظارت‌های پیشینی و پسینی است. شوراهای تخصصی صدور مجوز اعضای حقیقی و حقوقی دارد. اعضای حقیقی که منتخبی از خبرگان فرهنگی هستند به پیشنهاد رئیس ساترا و با حکم رئیس سازمان صداوسیما منصوب می‌شوند. رئیس ساترا و مدیران معاونت پایش و نظارت و نمایندگان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و دادستانی و … هم به‌عنوان اعضای حقوقی در جلسات شرکت میکنند.
در طول یک سال گذشته بیش از 100 جلسه شوراهای تخصصی صدور مجوز برگزار شده است. طرح‌ها و فیلمنامهها یا برنامه‌های تلویزیونی که رسانه‌ها یا اشخاص حقیقی یا رسانه ها ارائه دادند در کمترین زمان ممکن در شوراهای تخصصی ساترا بررسی و نتیجه اعلام شده است. بعضی طرح‌ها نیازمند بازنویسی، گفت‌وگو با تهیه‌کننده و نویسنده است که از این افراد دعوت می‌شود در این شوراها حضور یابند. اعضای شورا با رویکرد اقناعی با هنرمندان تعامل دارند. در این جلسات برخی ملاحظات محتوایی در تطبیق با شاخص های علمی بر خاسته از حوزه های جامعه شناختی، روانشناختی و فرهنگی در اختیار نویسندگان طرح ها قرار می گیرد و مواردی همچون ضرورت صیانت از جایگاه نهاد خانواده، حفظ حرمت و صیانت از مرزهای اخلاقی جامعه، مورد گفتگو قرار می گیرد.
از نظر آماری بیشتر از 250 طرح در یک سال گذشته، توسط شوراهای تخصصی ساترا بررسی شده، تعدادی از آنها مصوب شده، تعدادی از آنها نیازمند بازنگری و بازنویسی بوده و در تعامل و گفت‌وگوی تهیه‌کنندگان و کارگردان با ساترا بازنویسی شده یا در حال بازنویسی هستند. در حوزه انتشار نیز هم اکنون 15 سریال و برنامه تلویزیونی در حال انتشار در پلتفرم‌هاست که غیر از یکی دو مورد که در پلتفرمی ممکن است بدون مجوز ساترا منتشر شده باشد، بقیه محتواها در شورای صدور مجوز انتشار ساترا مورد بررسی قرار گرفته است. البته این نکته را باید یادآوری کنیم که ساترا نهاد ناظر و تنظیم گر صوت و تصویر فراگیر است و ضابط قضایی نیست و از طرفی درگاه انتشار رسانه های صوت و تصویر فراگیر در اختیار ساترا نیست . این بستر در اختیار خود رسانه ها و اینترنتی است. لذا برخی ملاحظات محتوایی شورای صدور مجوز ساترا که توسط رسانه ها انجام نمی شود و رسانه نسبت به انتشار محتوا اقدام می کند. در نظارت پسینی و تطبیق پس از انتشار به مراجع حقوقی و قضایی اعلام می شود.
تعداد برنامه‌ها و سریال‌های بازبینی شده سقف دارند؟
نه محدودیتی ندارند. ساترا ضمن نظارت بر روند تولید و انتشار محتوا ، همزمان با این تسهیل‌گری بحث حکمرانی فرهنگی شکل بگیرد اما از یک منظر برای پویا شدن تولیدات و هویت پیدا کردن مسیر انتشار محتوا در رسانه‌ها صوت و تصویر فراگیر یکسری تعاریف شکل گرفته است. برای مثال اگر سه طرح اشخاص حقیقی تصویب شد عملا باید وارد تولید بشوند تا طرح‌‌های بعدی تصویب شود. نمی‌خواهیم فقط طرح‌هایی مصوب شود اما مسیری برای تولید نداشته باشد.
اعتبار مجوزها چگونه است و محدودیتی هم برای تولید کردن طرح‌‌های مصوب‌شده وجود دارد؟
مجوزهای تولید اعتبار یک ساله دارند. برای هویت دادن و هدفمند شدن تولید و انتشار محتوا در رسانه‌های صوت‌و تصویر فراگیر، محدودیتی در مورد تعداد طرح ها و فیلمنامه های مصوب اعمال می شود. اشخاص حقیقی سه مجوز تولید و رسانه‌های صوت‌و تصویر فراگیر ، 7 مجوز تولید محتوا می‌توانند دریافت کنند. اگر طرح جدیدی داشته باشند باید حداقل یکی از طرح‌‌های مصوب قبلی‌شان وارد مرحله تولید شود.
بین معیارها و الزامات برای بازبینی و صدور مجوز بین اشخاص حقیقی و رسانه‌ها (اشخاص حقوقی) تفاوت‌هایی وجود دارد یا همه از یک قانون تبعیت میکنند؟
نه، تفاوتی وجود ندارد. تنظیم‌گری محتوا از جنس اقناع است نه ابلاغ. و در این میان تهیه‌کننده، کارگردان و افراد خلاق و مولد یک اثر، در جلساتی که دعوت می‌شوند صحبت میکنند، درباره نکته‌ای در طرح یا مسئله مبهمی در فیلمنامه، سکانس یا پلانی گفت‌وگو میکنند و به هرحال بر اساس یک منطق مشخص مسیر به جلو می‌رود. تعامل اعضای شوراهای تخصصی صدور مجوز با هنرمندان اعم از تهیه‌کنندگان و کارگردان‌ها و نویسندگان راحت‌تر و سهل‌الوصول‌تر است و به دلیل اشتراک فهم درخصوص دغدغه‌های فرهنگی، زبان مشترکی وجود دارد. یکی از آسیب ها حضور افرادی عموما با خاستگاه فنی و بدون پشتوانه فرهنگی در هرم مدیریتی و مالکیتی رسانه های صوت وتصویر فراگیر بوده. این افراد عموما از منظر اقتصادی به حوزه فرهنگ نگاه کرده اند و بعضا سازکارهای تولید فرهنگی را با اصول ریاضی و قوانین رایانه ای تطبیق می دادند. این مسیر منجر به کالایی سازی فرهنگ و آسیب های فراوان در روند تولید و انتشار محتوا شده بود. این مسیر گفت‌وگو و تعامل ساترا با هنرمندان، انشالله مسیر گذشته را اصلاح خواهد کرد و تولیدات بومی و متناسب با استانداردهای فرهنگی جامعه ایرانی و اسلامی تقویت خواهد شد.
ارتباط اشخاص حقیقی مانند تهیه‌کننده‌ها، هنرپیشه‌ها، سازندگان و… با ساترا چگونه است؟ شاید احساس شود بعضا چالش‌هایی در این جلسات وجود دارد. نحوه تعاملات در این جلسات چطور است؟
تا الان سابقه نداشته است که از تهیه‌کننده، کارگردان یا نویسنده‌ای دعوت کنیم اما در جلسه حاضر نشود و موردی هم نداشتیم که تهیه‌کننده، کارگردان و نویسنده در جلسه حضور داشته باشند و اعلام نارضایتی کنند. جنس گفت‌وگوهایمان فرهنگی و دغدغه‌ها، دغدغه‌های مشترک است و این بحث‌های تخصصی، پیشران و کمک کننده حوزه تولید هستند؛ درِ جلسات شوراها بحث باز است و گفت‌وگو شکل می‌گیرد و محدودیتی برای زمان جلسات نداریم؛ عموم جلسات شوراهای تخصصی ساترا هفت الی هشت ساعت جلسات طول می کشد. به هرحال نمونه این جلسات در سایر نهادهای فرهنگی کشور خیلی کم است که تهیه‌کنندگان و کارگردانان با اعضای شورا، با هم بنشینند در خصوص فیلمنامهها و طرح ها و با دقت و وسواس گفت‌وگو و نظرات‌شان را روشن و شفاف بیان کنند، اگر ابهامی است برطرف کنند و نهایتا به یک جمع‌بندی برسند. اعضای شوراهای تخصصی ساترا، سال‌ها در عرصه فرهنگی کار کرده‌اند، از مدیران باسابقه حوزه فرهنگی هستند، با اصول فنی و زیبایی‌شناسی تولید برنامه و سریال آشنایی دارند، اساتید دانشگاه در شوراهای تخصصی حضور دارند که همه این موضوعات به غنا و تولید محتوای متناسب با هنجارهای فرهنگی کشور کمک می‌کند. من تلقی‌ام این است که در یک سالی که ساترا به صورت موثر و مرتب در حوزه صوت و تصویر فراگیر جلسات شورای تولید و انتشار برگزار کرده، باب گفت‌وگو و مفاهمه به اعتلا و تحکیم مسیر تولیدات رسانه‌های صوت‌و تصویر فراگیر کمک کرده است.
امیدواریم با هم‌افزایی سایر نهادهای فرهنگی برای تقویت مرجعیت صداوسیما در خصوص صوت‌و تصویر فراگیر مسیر تنظیم‌گری محتوایی و صنعتی تسهیل شود و تولیدات ایرانی متناسب با هنجارهای فرهنگی جامعه سهم بیشتری در مصرف رسانه‌ای مخاطبان داشته باشد. توسعه تولید بومی ضمن تقویت حکمرانی فرهنگی، باعث ارتقای سطح کیفی تولیدات نیز خواهد شد.