مخاطب شناسی سینما/ تنوع در ژانر راه جذابیت
ژانرهای متفاوت و مختلفی در سینما وجود دارد، ژانرهایی که هرکدام سلیقه و مخاطبی را به سینما می‌آورد اما در سینمای ایران به تعداد کمی از آن‌ها توجه می‌شود؛ در این مطلب نگاهی به ژانرهای مختلف سینمایی و مخاطبین آن‌ها در این روزهای سینمای ایران خواهیم داشت.
به گزارش سینمای خانگی به نقل از فارس، اگر هنر و سینما را به عنوان یک «کنش ارتباطی» در نظر بگیریم، این کنش از اجزا مختلفی تشکیل شده است. فرستنده(هنرمند)، پیام(اثر هنری) و گیرنده(مخاطب)، اصلی‌ترین اجزا آن هستند. بررسی تاریخی نشان می‌دهد که در دوره‌های مختلف تمرکز بر روی یکی از این اجزا بوده است، به طور مثال در دوران کلاسیک آنچه اهمیت داشت فرستنده یا همان «هنرمند» بود. در دنیای مدرن، نظرها معطوف به پیام یا چیستی «اثر هنری» بود. اما بی‌شک در دنیای امروز آن چیزی که در مرکز توجه قرار می‌گیرد «مخاطب» است. از این رو است که بسیاری از آثار هنری سودای کنشگری مخاطب را دارند و تلاش می‌کنند «مخاطب فعال» را جایگزین «مخاطب منفعل» کنند.
جدا از این بحث‌های نظری می‌توان به یک نکته قطعی اشاره کرد؛ اثر هنری بدون مخاطب وجود ندارد. هر اثر هنری برای مخاطب ساخته شده است و آثار هنری می‌توانند مخاطبان خود را شکل دهند و بسازند. در این گزارش تلاش خواهیم کرد نگاهی به ژانرهای مختلف سینمایی و مخاطبین آن‌ها در سینمای این روزهای ایران داشته باشیم.
*«اثر هنری» بدون مخاطب وجود نخواهد داشت
مخاطب همواره مهم‌ترین عنصر و عضو خانواده سینما است، خانواده‌ای که اگر این عضو مهمش را از دست دهد حیاتش به خطر می‌افتند.
اما شاید در اینکه مهم‌ترین مسئله برای جذب مخاطب چیست اختلاف‌نظر وجود داشته باشد، نظری که شاید نشان‌دهنده راهبرد مناسب برای احیا دوباره سینما و بازگشت آن به روزهای اوج و پر مخاطبش باشد.
هر ژانر سینمایی مخاطب خود را دارد و عدم وجود آن در سبد اکران بعث حذف دایره مخاطبانش از سالن‌های سینما می‌شود.
یکی از موارد همیشه مطرح شده برای تأثیر در این مهم، کیفیت آثار سینمایی است؛ موضوعی که قطعاً در کشاندن مخاطب به سالن‌های سینما بی‌تأثیر نیست، بی‌تردید هر چه اثر سینمایی از کشش و ساخت بهتری برخوردار باشد مخاطب بیشتری برای دیدن آن به گیشه مراجعه می‌کند.
اما یکی از موضوعات مغفول مانده دراین‌بین ژانر آثار مختلف سینمایی است؛ موضوعی که شاید اهمیت و تأثیر پرداختن به آن در جشنواره فیلم کوتاه تهران که شعارش تنوع در ژانر بود مشخص شد.
هر ژانر سینمایی مخاطب خود را دارد و عدم وجود آن در سبد اکران بعث حذف دایره مخاطبانش از سالن‌های سینما می‌شود.
*مخاطب هر ژانر به گواه آمار
جدا از تمامی این موارد باید پرسید که از میان ژانرهای موجود در سینمای ایران کدام یک نقش پررنگ‌تری را در جذب مخاطب ایفا می‌کند.
موضوعی که بر اساس یک باور عامیانه که البته گه گدار به گواه آمار هم ثابت شده می‌گوید که فیلم‌های کمدی و طنز همیشه پله اول آمار مخاطبین را برای خود می‌کنند.
از طرفی هم آثار اجتماعی خاص با بازیگران چهره می‌توانند با آثار کمدی برابری کنند.
*کمدی، پربیننده‌ای بر لبه پرتگاه
به گواه آمار سامانه مدیریت فروش و اکران سینما (سمفا) آثار کمدی بخش مهمی از مخاطبین سینما را شامل می‌شوند، گزاره‌ای که برای تمامی آثار کمدی صادق نیست و گاهی خلافش هم ثابت شده است.
آثار کمدی اکران شده در سال ۱۴۰۱ در مجموع ۱۵ اثر را شامل شده که از ابتدای زمان اکرانشان تا کنون ۵ میلیون و ۲۰۴ هزار و ۵۶۳ مخاطب را در ۲۲۷ هزار و ۲۹۲ سانس به سالن‌های سینما آورده‌اند.
آماری که حدوداً نشان‌دهنده ۲۳ مخاطب در هر سانس بوده و نزدیک به ۵۰ درصد از کل مخاطبین سینما را شامل شده است.
اما نکته قابل‌توجه در این ژانر سینمایی است آثاری هستند که باعث شدند سینما کمدی با وجود مالکیت بر نزدیک به نیمی از مخاطبین سینمای ایران، از میانگین مخاطب خوبی در هر سانس برخوردار نباشد.
در میان آثار کمدی اکران شده انفرادی با ۲ میلیون و ۳۹۳ هزار و ۴۷۷ مخاطب در ۸۳ هزار 563 سانس و دارابودن میانگین 29 مخاطب در هر سانس بهترین آمار جذب مخاطب را دارد.
همچنین در این ژانر پرمخاطب فیلم «سلفی با دموکراسی» که با سرمایه‌گذاری انجمن سینمای انقلاب و دفاع مقدس نیز ساخته شده از آماری کم‌برخوردار است، تعداد 3 هزار و 497 مخاطب در 606 سانس و دارابودن میانگین 6 مخاطب در هر سانس نشان‌دهنده شکستی بزرگ در اکران این فیلم است.
«سلفی با دموکراسی» از دو عنصری که معمولاً باعث موفقیت در اکران می‌شوند را داراست؛ بازیگر چهره و کمدی بودن هر دو عنصری است که فیلم‌های بسیاری را به پرفروش‌های تاریخ سینما تبدیل کرده؛ اما این بار و در این فیلم مفید فایده نبوده است؛ اتفاقی که نشان می‌دهد استفاده از این دو عنصر بدون توجه به کیفیت تضمینی بر موفقیت نخواهد بود.
*سینمای اجتماعی با مخاطب خاص و سخت‌پسند
سینما با موضوعات اجتماعی معمولاً با مخاطب خاص خود همراه است؛ مخاطبی که البته با کارگردان‌ها و بازیگران خاصی هم برای دیدن این آثار به سینما می‌آید، کارگردانانی که به‌نوعی به برندهای معتبری در ساخت آثار اجتماعی تبدیل شده‌اند.
سینمای اجتماعی در سال 1401 نزدیک به 3 میلیون و 703 هزار و 526 مخاطب را 193 هزار و 306 سانس به سینما آورده است.
از ابتدا هم برخی از این کارگردانان به لطف ساخت فیلم‌های سیاه‌نمایانه و دریافت جوایز خارجی موردتوجه قار گرفتند و بعد از آن وارد دایره توجه مخاطبین شدند.
البته با یک مقایسه سرانگشتی میان آثار این ژانر درگذشته با آثار فعلی سینما متوجه افت مخاطب آثار تلخ اجتماعی خواهید شد.
برای مثال مقایسه آمار فروش دو فیلم «جدایی نادر از سیمین» و «قهرمان» و یا حتی «فروشنده» می‌تواند آشکارا به این اتفاق صحه بگذارد.
سینمای اجتماعی در سال 1401 از ابتدای اکران هر فیلم تا کنون نزدیک به 3 میلیون و 703 هزار و 526 مخاطب را 193 هزار و 306 سانس به سینما آورده است، آماری که نشان‌دهنده میانگین 20 مخاطب در هر سانس است.
آثار اجتماعی سینما در کل 35 درصد از جامعه مخاطبین هنر هفتم را شامل شده‌اند، مخاطبینی که از در هر فیلم فرازوفرود زیادی را برای استقبال از آن اثر نشان داده‌اند.
در این ژانر سینمایی که بعضی از آثار آن اکران بسیار محدودی را تجربه کرده‌اند رتبه اول میانگین مخاطب مربوط به فیلم بهروز شعیبی است، هناس با 225 هزار و 593 مخاطب در 9 هزار و 44 سانس و میانگین مخاطب 25 نفر در هر سانس بهترین آمار میانگین مخاطب در میان آثار این ژانر را دارد.
از طرفی هم فیلم «تی تی» با 652 هزار و 726 مخاطب بیشترین مخاطب را به خود جذب کرده و «علفزار» کاظم دانشی نیز با 641 هزار 973 مخاطب رتبه دوم تعداد مخاطب را دارا است.
کمترین میزان مخاطب نیز مربوط به «پسران دریا» با 629 مخاطب در 159 سانس و میانگین 4 مخاطب است.
به‌طورکلی ژانر اجتماعی مخاطبین خاص خود را دارد که با فیلم‌های خوش‌ساخت و البته تیم کارگردانان خاص و بازیگران چهره رابطه بهتری دارند، البته فروش فیلم «علفزار» که اولین کارگردانی کاظم دانشی محسوب می‌شود نشان‌دهنده این است که کیفیت و موضوع فیلم در اولویت اول این لیست قرار دارد.
*افزایش مخاطب با آثار خاص در ژانرهای جدید
در میان همه این آثار در سینمای ایران برخی ژانرها به‌صورت تک فیلمی قرار دارند، برای مثال فیلم «موقعیت مهدی» هادی حجازی فر و یا فیلم «شین» در ژانر ترسناک از آثاری هستند که می‌توانند مخاطب جدیدی را به سبد مخاطبین سینما بی افزایند.
آثاری در ژانرها و با موضوعات جدید می‌توانند مخاطب جدیدی را به سینما آورده و با دربر گرفتن سلیقه‌های جدید آمار مخاطبین این هنر را افزایش دهند.
برای مثال موقعیت مهدی که با سرمایه‌گذاری سیما فیلم و بنیاد فرهنگی روایت فتح ساخته شد تعداد 414 هزار 163 مخاطب را در 20 هزار 610 سانس به سینا آورد، آماری که میانگین مخاطب آن در هر سانس 21 نفر بوده و در رده‌بالای آثار پرمخاطب سینما قرار می‌گیرد.
شکل این آثار می‌توانند مخاطب جدیدی را به سینما آورده و با دربر گرفتن سلیقه‌های جدید آمار مخاطبین این هنر را افزایش دهند.
*انیمیشن، پرمخاطب و غافلگیرکننده
در میان ژانرهای مختلف آثار سینمایی پویانمایی‌های اکران شده در سال 1401 غافلگیرکننده وارد میدان شدند، انیمیشن که شاید پیش‌ازاین تجربه‌های خیلی موفقی در اکران نداشت این بار خیل عظیمی از مخاطب را به خود جذب کرد.
انیمیشن‌های سینمای ایران با 1 میلیون و 230 هزار 631 مخاطب و میانگین 25 نفر در هر سانس تنها با دو اثر میزبان 12 درصد از مخاطبین سینمای ایران بودند
«پسر دلفینی» و «لوپتو» دو انیمیشنی بودند که در سال 1401 با استقبال خوبی زا سوی مخاطبین مواجه شدند، «پسر دلفینی» به‌عنوان اولین انیمیشن اکران شده در این سال میزبان 773 هزار و 127 مخاطب در 32 هزار 64 سانس بود و میانگین قابل‌قبول 25 مخاطب در هر سانس را تجربه کرد.
همچنین «لوپتو» 457 هزار 504 مخاطب را در 17 هزار 810 سانس به سینما آورد تا میانگین مخاطب 26 نفر در هر سانس را برای خود ثبت کند، میانگینی که با بهترین آثار در دیگر ژانرها برابری می‌کرد.
در نهایت دو انیمیشن سینمای ایران با 1 میلیون و 230 هزار 631 مخاطب و میانگین 25 نفر در هر سانس اعتبار خوبی برای خود دست‌وپا کردند تا تنها با دو اثر میزبان 12 درصد از مخاطبین سینمای ایران باشند.
*سینمای جذاب‌تر با تنوع در ژانر
در نهایت باید به این نتیجه رسید که اساس جذب مخاطب در سینما باکیفیت و موضوع آثار رابطه مستقیم دارد، شاید سینمای کمدی در برخی از آثارش بیشترین مخاطب را تجربه کرده باشد اما هستند آثاری که در همین ژانر ساخته شده و شکست سختی را در اکران متحمل شده‌اند.
همچنین آثار بسیار زیادی هم در سینمای اجتماعی خود را به نزدیکی آثار سینمای کمدی رسانده‌اند.
اما فارغ از همه این مباحث قطعاً تنوع در ژانرهای مختلف می‌تواند سیل مخاطبینی را که به طور معمول از سالن‌های سینما دوری می‌کنند را به این عرصه هنری نزدیک و سلیقه هیا بیشتری را به خود جذب کنند.
به‌علاوه که تنوع در ژانر در ساخت آثار سینمایی می‌تواند ایران اسلامی را با سینمایی متنوع‌تر و البته جذاب‌تری مواجه سازد، سینمایی که قطعاً جذابیتش باعث رونق در میران مخاطبینش خواهد شد.
همان‌طور که سال 1401 سال اثبات این جمله برای انیمیشن‌ها بود.
