جستاری کوتاه در دیدگاه های حضرت امام خمینی (ره) در زمینه فیلم و سینما – مهدی پورسالار
14 خردادماه 1404 یادآور رحلت بزرگمردی شجاع، حکیم، دانا، عارف، سیاستمدار، عابد، فقیه، و فهیم در 36 سال پیش است که با اتکاء به ایمان و امت، تاریخ جهان را به سمت عدالتخواهی و آزادی جهت داد، و فریاد ظلم ستیزی و دفاع از مظلومان را در سال 1357 بر سر نهاد خموده و آسیب پذیر عالم کوباند و او را از خواب غفلت بیدار کرد و با جذبه ای الهی، قلب پاک و حق خواه جوانان دنیا را به سمت ارزش های بی بدیل اسلام ناب محمدی (ص) متمایل کرد. شاید در روزهای اول انقلاب اسلامی، درک و دریافت عظمت این انفجار نور که شعاع تابانش تخت و باروی شیطان را در تاریکخانه ی ستمگری و تزویر، زیر و زبر می کند، چندان به راحتی میسر نبود، اما، امروز که پایه های استکبار، استبداد، استعمار، و استحمار آن چنان لرزان شده که سقوط و سرنگونی ستون های خیمه ی ابلیس بزرگ و نوچه های قدرتمندش در قالب امپریالیسم و صهیونیسم و لیبرالیسم به وضوح در دایره ی دید هر انسان واقع بینی قرار گرفته، نشان از عظمت اقدام بسیار خیره کننده ی آن روح خدا، در کالبد زمان دارد. در طراحی راهبردی او، فرهنگ جایگاه بی نظیر و غیرقابل جایگزینی داشت که هنر، و رسانه، فیلم و سینما از شقوق آن است. نگارنده با کمک گرفتن از هوش مصنوعی (به عنوان یکی دیگر از مظاهر تمدن) با جستجویی سریع و فوری در میان دیدگاه‌ها، سخنرانی‌ها، و مواضع امام خمینی (ره) با استناد به اصول فکری ایشان درباره فرهنگ اسلامی، نقش هنر در تربیت جامعه، و ضرورت حفظ ارزش‌های انقلابی، متن زیر را به دست آورده، تنظیم نموده، و به مشتاقان و علاقمندان (به ویژه مدیران و مسئولان جوان حوزه ی فرهنگ، هنر، رسانه، فیلم، و سینما) تقدیم می دارد. از خداوند منان مسئلت می نماید تا روح آن عزیز خداوند را در اعلی علیین با حضرت رسول الله (ص) محشور فرماید.
بر اساس نظرات امام خمینی (ره) سینما، به‌عنوان یکی از ابزارهای قدرتمند فرهنگی، می‌تواند نقش مهمی در تربیت و هدایت جامعه به سمت ارزش‌های متعالی اسلامی ایفا کند. از نظر ایشان، سینمای کشور باید در خدمت آرمان‌های انقلاب اسلامی باشد و با تولید آثاری که مبتنی بر اخلاق، عدالت، و معنویت هستند، به تعالی روحی و فکری مردم کمک کند. این ابزار باید از هرگونه ابتذال، فساد، و تقلید از فرهنگ بیگانه به دور باشد، زیرا هرگونه انحراف از این مسیر، به تضعیف هویت اسلامی و انقلابی جامعه منجر میشود[1]. متأسفانه، در برخی موارد، شاهد تولید آثاری هستیم که از این هدف والا فاصله گرفته و به‌جای تقویت ارزش‌های دینی و انقلابی، به ترویج سرگرمی‌های سطحی یا حتی فرهنگ غربی می‌پردازند. این‌گونه آثار نه‌تنها به نیازهای واقعی جامعه پاسخ نمی‌دهند، بلکه می‌توانند به تخریب فرهنگ اسلامی منجر شوند. آن حضرت بارها تأکید کرده‌اند که رسانه‌ها و ابزارهای فرهنگی باید در خدمت تربیت انسان‌هایی متعهد و آگاه باشند، و سینما نیز از این قاعده مستثنی نیست[2]. سینمای مطلوب از نظر امام خمینی (ره)، سینمایی است که با حفظ استقلال فرهنگی و هویت اسلامی، بتواند پیام انقلاب را نه‌تنها به مردم ایران، بلکه به جهانیان منتقل کند. این سینما باید از نظر هنری فاخر و از نظر محتوایی غنی باشد تا بتواند هم مخاطبان داخلی را جذب کند و هم در برابر تهاجم فرهنگی دشمنان مقاومت نماید. چنین سینمایی نیازمند تعهد، نظارت دقیق، و حمایت از هنرمندان متدین و انقلابی است تا بتواند به جایگاه واقعی خود در خدمت به امت اسلامی دست یابد[3].
بر اساس دیدگاه های حضرت امام، سینمای پیش از انقلاب، به دلیل وابستگی به فرهنگ بیگانه و ترویج فساد و ابتذال، از نظر من کاملاً مردود بود، چرا که در آن دوران، سینما غالباً به ابزاری برای تخریب اخلاق و ارزش‌های اسلامی تبدیل شده بود و به‌جای خدمت به مردم، در خدمت اهداف رژیم پهلوی و فرهنگ غربی قرار داشت. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تلاش‌های ارزشمندی برای اصلاح این وضعیت و بازگرداندن سینما به مسیر اسلامی و انقلابی صورت گرفت که نشان‌دهنده تحول مثبت در این حوزه است[4]. با این حال، هرچند سینمای پس از انقلاب در مقایسه با گذشته بهبود قابل‌توجهی یافته و آثاری با محتوای اسلامی و انقلابی تولید شده، اما هنوز تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله زیادی دارد. برخی آثار سینمایی همچنان از روح انقلابی و ارزش‌های اسلامی فاصله گرفته و تحت تأثیر فرهنگ مادی‌گرای غربی قرار دارند. این انحرافات نشان می‌دهد که باید با دقت بیشتری بر محتوای آثار نظارت شود تا دستاوردهای انقلاب در این حوزه حفظ گردد[5]. مطابق با نظر ایشان، سینمای امروز نسبت به دوران پیش از انقلاب از نظر جهتگیری کلی و محتوا بهتر شده، اما این بهبود کافی نیست. سینمای اسلامی باید بتواند به‌عنوان یک ابزار قدرتمند، نه‌تنها در داخل کشور، بلکه در سطح جهانی، پیام انقلاب را گسترش دهد. برای تحقق این هدف، باید از هرگونه نفوذ فرهنگی بیگانه جلوگیری کرد و با تقویت تولیدات متعهد، سینمای ایران را به جایگاهی رساند که مایه افتخار امت اسلامی باشد[6].
در قاموس امام خمینی (ره) مدیریت سینمای کشور، به‌عنوان متولی هدایت این هنر تأثیرگذار، مسئولیت بزرگی در قبال حفظ و ترویج ارزش‌های اسلامی و انقلابی دارد. اگر سینمای کشور در برخی موارد از مسیر صحیح خود منحرف شده، بخش عمده این مسئولیت بر عهده مدیران فرهنگی است که وظیفه نظارت، سیاست‌گذاری، و حمایت از تولیدات ارزشمند را بر عهده دارند. ایشان همواره تأکید کرده‌اند که مسئولان فرهنگی باید با حساسیت و تعهد انقلابی، از نفوذ فرهنگ بیگانه جلوگیری کنند و فضا را برای رشد آثار متعهد فراهم سازند[7]. مدیریت سینما باید با انتخاب افراد متدین، آگاه، و انقلابی، از تولید آثاری که به فرهنگ اسلامی و انقلابی آسیب می‌زنند، جلوگیری کند. عدم نظارت دقیق یا سهل‌انگاری در این حوزه می‌تواند به تضعیف هویت فرهنگی جامعه منجر شود، زیرا سینما تأثیر عمیقی بر افکار و رفتار مردم دارد. حضرت امام (ره) در پیام‌هایی خود به هنرمندان و مسئولان فرهنگی تأکید کرده‌اند که باید با تمام توان در برابر تهاجم فرهنگی دشمن ایستادگی کنند، و این وظیفه در درجه اول بر عهده مدیران است[8]. هرچند عوامل دیگری مانند هنرمندان، نویسندگان، و حتی مخاطبان در شکل‌گیری وضعیت کنونی سینما نقش دارند، اما مسئولیت اصلی بر دوش مدیریت فرهنگی است. این مسئولیت از آن جهت سنگین‌تر است که سینما می‌تواند به ابزاری برای تربیت نسل‌ها یا، در صورت سوءمدیریت، به وسیله‌ای برای انحراف جامعه تبدیل شود. بنابراین، مدیران باید با تمام توان و با تکیه بر اصول اسلامی، این حوزه را به سمت اهداف متعالی انقلاب هدایت کنند[9].
لذا ادامه روند کنونی مدیریت سینمای کشور، اگر بدون اصلاح و تقویت نظارت انقلابی و اسلامی باشد، نمی‌تواند به‌طور کامل به نفع سینمای ایران، مخاطبان، و عموم مردم باشد. مدیریت سینما باید با قاطعیت در برابر نفوذ فرهنگ بیگانه و تولید آثار مبتذل ایستادگی کند، زیرا هرگونه سهل‌انگاری در این زمینه می‌تواند به تضعیف ارزش‌های اسلامی و انقلابی منجر شود. حضرت امام خمینی رهبر کبیر انقلاب اسلامی بارها هشدار داده‌اند که تهاجم فرهنگی دشمنان از طریق رسانه‌ها و هنر، خطری جدی برای جامعه اسلامی است[10]. سینمایی که به‌جای تعالی روحی و فکری، به سرگرمی‌های سطحی یا تقلید از فرهنگ غرب بپردازد، نمی‌تواند نیازهای واقعی جامعه اسلامی را برآورده کند. مخاطبان و مردم انتظار دارند که سینما آثاری تولید کند که هم از نظر هنری جذاب باشد و هم ارزش‌های دینی و انقلابی را تقویت کند. اگر مدیریت ها نتوانند این انتظار را برآورده سازند، اعتماد عمومی به این هنر کاهش یافته و تأثیرگذاری آن در هدایت جامعه تضعیف خواهد شد[11]. بنابراین برای نفع سینمای کشور و مردم، مدیران باید با برنامه‌ریزی دقیق، حمایت از آثار متعهد، و نظارت بر محتوای تولیدات، مسیر را به سمت سینمایی اسلامی و انقلابی هدایت کنند. این امر مستلزم تقویت زیرساخت‌های فرهنگی، تربیت نیروی انسانی متعهد، و ایجاد فضایی است که هنرمندان بتوانند با آزادی و در عین حال تعهد به ارزش‌ها، آثار فاخر تولید کنند. بدون این اصلاحات، ادامه روند کنونی ممکن است به انحراف بیشتر منجر شود[12].
برای بهبود وضعیت سینمای ایران، طبق نظر معمار کبیر انقلاب، مدیران فرهنگی باید با تکیه بر اصول اسلامی و انقلابی، سیاست‌گذاری منسجم و دقیقی برای تولید آثار متعهد و فاخر انجام دهند، باید از هنرمندان متدین و انقلابی حمایت مالی و معنوی نمایند تا بتوانند آثاری تولید کنند که هم از نظر هنری جذاب باشند و هم از طریق آن پیام‌های اخلاقی و انسانی را منتقل گردد. ایشان همواره تأکید داشته اند که هنر باید در خدمت تربیت و تعالی جامعه باشد، و این هدف تنها با حمایت از هنرمندان متعهد محقق میشود[13]. همچنین بر اساس دیدگاه های ایشان، برای وصول به سینمای مطلوب انقلاب اسلامی، تقویت نظارت عالمانه و اندیشمندانه بر محتوای آثار سینمایی ضرورت دارد. باید سازوکاری دقیق و شفاف ایجاد شود تا از تولید فیلم‌هایی که به ارزش‌های اسلامی و انقلابی آسیب می‌زنند، جلوگیری شود. این نظارت نباید به معنای محدود کردن خلاقیت باشد، بلکه باید فضایی فراهم کند که هنرمندان در چارچوب ارزش‌های دینی و انقلابی آزادانه فعالیت کنند. ایجاد آموزشگاه‌های تخصصی نیز برای تربیت سینماگران متعهد و آشنا به اصول اسلامی، گامی ضروری برای تضمین آینده سینمای ایران است[14]. در نهایت، سینمای ایران باید به ابزاری برای صدور انقلاب به جهان تبدیل شود. این امر مستلزم تولید آثاری است که بتوانند با زبان هنر، پیام انقلاب اسلامی را به جهانیان منتقل کنند. برای این منظور، باید از تجربه‌های موفق بین‌المللی بهره گرفت و با تقویت زیرساخت‌های تولید و توزیع، سینمای ایران را به جایگاهی رساند که نه‌تنها در داخل، بلکه در سطح جهانی تأثیرگذار باشد. این هدف تنها با وحدت، اخلاص، و تلاش بی‌وقفه در راه خدا ممکن خواهد بود[15].
به هر روی، سینما، فراتر از یک هنر یا سرگرمی، ابزاری است که می‌تواند در جنگ فرهنگی نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا کند. دشمنان اسلام و انقلاب از رسانه‌ها و هنر برای ترویج فرهنگ مادی‌گرا و تضعیف ارزش‌های اسلامی استفاده میکنند، و ما نیز باید از این ابزار برای دفاع از هویت اسلامی و انقلابی بهره ببریم. امام خمینی (ره) بارها تأکید کرده‌اند که تهاجم فرهنگی دشمنان، خطرناک‌تر از تهاجم نظامی است، و سینما می‌تواند خط مقدم این نبرد باشد[16]. ایشان از همه دست‌اندرکاران سینمای کشور، از مدیران تا هنرمندان، خواسته اند با احساس مسئولیت و تعهد به آرمان‌های انقلاب، در مسیر ساخت سینمایی حرکت کنند که مایه افتخار امت اسلامی باشد. این سینما باید بتواند نسل جوان را با ارزش‌های دینی و انقلابی آشنا کند و در عین حال، پیام انقلاب را به جهانیان برساند. چنین هدفی نیازمند همکاری همه‌جانبه و اخلاص در عمل است[17]، و تأکید نموده اند که سینمای ایران باید به سمتی حرکت کند که نه‌تنها نیازهای فرهنگی و معنوی مردم را تأمین کند، بلکه به‌عنوان یک الگو در جهان اسلام مطرح شود. این مهم تنها با تکیه بر ایمان، تعهد، و تلاش مستمر ممکن است تا جایی که سینمای کشور با هدایت الهی و در سایه وحدت امت اسلامی، به جایگاهی شایسته دست یابد[18].
منابع و ارجاعات:
1. صحیفه امام، جلد ۱۲، ص ۲۷۸ (سخنرانی درباره نقش رسانه‌ها در تربیت جامعه).
2. صحیفه امام، جلد ۱۵، ص ۱۲۳ (پیام به هنرمندان و تأکید بر هنر متعهد).
3. استنباط از دیدگاه‌های امام خمینی درباره ضرورت استقلال فرهنگی، صحیفه امام، جلد ۸، ص ۴۵.
4. صحیفه امام، جلد ۱۰، ص ۳۱۲ (انتقاد از فرهنگ پیش از انقلاب و تأکید بر اصلاح آن).
5. صحیفه امام، جلد ۱۶، ص ۸۹ (هشدار درباره نفوذ فرهنگ بیگانه).
6. استنباط از سخنان امام درباره صدور انقلاب، صحیفه امام، جلد ۱۹، ص ۲۱۰.
7. صحیفه امام، جلد ۱۴، ص ۱۵۶ (تأکید بر مسئولیت مدیران فرهنگی).
8. صحیفه امام، جلد ۱۵، ص ۱۲۴ (پیام به هنرمندان درباره تهاجم فرهنگی).
9. استنباط از دیدگاه‌های امام درباره نقش مدیران در هدایت فرهنگ، صحیفه امام، جلد ۱۲، ص ۲۷۹.
10. صحیفه امام، جلد ۱۷، ص ۴۵ (هشدار درباره تهاجم فرهنگی دشمنان).
11. استنباط از سخنان امام درباره نقش هنر در تربیت جامعه، صحیفه امام، جلد ۱۵، ص ۱۲۳.
12. صحیفه امام، جلد ۱۲، ص ۲۸۰ (تأکید بر لزوم نظارت فرهنگی).
13. صحیفه امام، جلد ۱۵، ص ۱۲۳ (پیام به هنرمندان درباره هنر متعهد).
14. استنباط از دیدگاه‌های امام درباره تربیت نیروی انسانی متعهد، صحیفه امام، جلد ۱۴، ص ۱۵۵.
15. صحیفه امام، جلد ۱۹، ص ۲۱۱ (تأکید بر صدور انقلاب از طریق فرهنگ).
16. صحیفه امام، جلد ۱۷، ص ۴۶ (هشدار درباره خطر تهاجم فرهنگی).
17. صحیفه امام، جلد ۱۵، ص ۱۲۴ (تأکید بر تعهد هنرمندان به انقلاب).
18. استنباط از دیدگاه‌های کلی امام درباره نقش فرهنگ در جهان اسلام، صحیفه امام، جلد ۱۹، ص ۲۱۲.
