سینمای خانگی: ناصر بهزادی همزمان با اجرای نمایش «نبرد رستم و سهراب» یک یادداشت اختصاصی در اختیار سینمای خانگی گذاشت.
همین ابتدا، باید درباره انتهای موضوع بگوییم؛ فراموشی از خود و غنودنی آرام و امن در مام میهن. این احساس تماشاگرانی است که به دیدن نمایش «نبرد رستم و سهراب» نشسته بودند و پله های استادیوم بین المللی تنیس در باشگاه انقلاب را به سمت درهای خروج، طی می کردند. جایی تقریبا در شمال پایتخت ایران؛ تهران. حسین پارسایی، کارگردان نمایش، این بار، غافلگیری اش، بیش از نمایش های قبل تر بود. بی تعارف، او در نمایش جدیدش، کاری کرد که همه ما به هرآنچه که داریم افتخار کنیم.
تماشاگران، هنگام ورود به فضای باز نمایش، با دکوری عظیم و چشمگیر مواجه می شوند. همان ابتدا، می شد فهمید که جسارت کارگردان و عوامل اش، این بار، بیش از گذشته، موثر افتاده و می توانیم با اثری هنری در سطح بالای جهانی مواجه باشیم.
استفاده درست از ابزار و امکانات موجود در صحنه، نگاهی چندوجهی و چندکاره به آکسسوار، به کار بردن تجربه کارگردانی در طراحی میزانسن ها، شناخت درست رنگ و نور، خوش سلیقگی، اعتماد به نفس کافی و تلاش برای ایستادن بر جای بالا؛ مواردی است که می شود به گروه کارگردانی نمایش «نبرد رستم و سهراب» نسبت داد.
حضور بازیگران پرطرفداری همچون امیرآقایی، الناز شاکردوست، سینا مهراد و پردیس احمدیه، تا حدود زیادی، در اعمال وسواس های هنری و گریز از اشتباهاتی که معمولا از بودجه و اعتبار ناشی می شود، به یاری پارسایی و همراهانش آمده است تا بتواند عرصه تئاتر ایران زمین را پیش روی مخاطبان و سیاستگزاران اش، فراخ تر کند. اگر بسیاری از ما علاقه مندان تئاتر، همواره آرزویی دور را در ذهن می پروراندیم که بتوانیم یک نمایش پرطمطراق را در مجموعه تئاتری برادوی در نیویورک ببینیم، اینک اما می توانیم با حضور کارگردانان و هنرمندان شجاع و باتجربه و خلاق، انواع نمایش های اثرگذاری را مشاهده کنیم که هر یک، می تواند هزاران تماشاگر را با خود همراه کند. اینک اما، کار تازه پارسایی، توانست، بلندبالا و مغرور مطمئن، در عرصه تئاتر ما، قد علم کند و مایه مباهات ما باشد.
نمایش «نبرد رستم و سهراب»، از همان پیرنگ اصلی داستان تبعیت می کند. قرار است که سهراب، در آخر قصه، توسط رستم کشته شود. نویسنده (متین ایزدی) اما، تلاش کرده است که نوآوری هایی در کار بیاورد که مخاطب را از تکرار مکررات، ملول نسازد. گر چه اثر سترگ فردوسی بزرگ، هیچگاه ملال آور نبوده است و نخواهد بود؛ همانگونه که هملت شکسپیر و آنتیگونه سوفوکل، تا ابد، تازه می مانند. متین ایزدی، تلاش کرده است که در نمایشنامه اش، چیزهایی را کم و زیاد کند که مخاطب را با دنیایی تازه مواجه سازد و اطلاعات او را به چالش بکشاند و هم موفق بوده است. مثلا نقشی که بانیپال شومون بازی می کند و ظاهرا خصم درون یا نفس عماره یا چنین چیزی بشود نامیدش، جذاب بود. به ویژه که بانیپال، انصافا بسیار خوب از عهده این نقش برآمده است و در جان مخاطب هم نشسته است. یا، گاو طلایی که در میانه نمایش به صحنه می آید، با آن جثه بزرگ و درخشان اش، فضای نمایش را جذاب تر کرده بود.
گر چه چنین مفهومی در داستان فردوسی نیست و ما را به بلافاصله به یاد گوساله سامری در قرآن کریم یا گوساله طلایی در تورات می اندازد و ارتباط اش با فضای نمایش هم، کمی گنگ و شاید پیچیده باشد و نیاز است که به لحاظ نشانه شناسی و قوانین اسطوره پژوهی، در این باره صحبت کرد که این متن، مجالش را ندارد. شروعنمایش هم با القای وهم و رویایی که ایجاد کرده بود، توانست به مخاطب بفهماند که به سوادش از داستان سهراب شاهنامه، نباید زیاد تکیه کند. ایزدی، سابقه نوشتن در عرصه بازی های یارانه ای را دارد و می شود این سلیقه و فضا را در این نمایش، حس کرد.
جدا از اینها، متن داستان سهراب در شاهنامه، همیشه برای مخاطبان اش، جای چند سوال را داشته که هیچگاه کسی، توضیحی و توجیهی درباره اش، نیاورده است. یکی این بود که چرا رستم فردای روز عروسی اش با تهمینه، بدون اینکه دلیلی قانع کننده ای ارائه کند، از سمنگان به ایران باز می گردد؟ شاید یکی از توجیهات، این باشد که او مسوولیتی در ارتش ایران داشته و می باید که فورا باز می گشته. اما چرا تنها؟ چرا همسرش را حالا قرار است تا 9 ماه دیگر، فرزندی به دنیا آورد را با خود به ایران نمی برد؟ نکته دیگر این است که طی ده تا دوازده سالی که سهراب به دنیا می آید و به سرعت رشد می کند، رستم هیچ نشانی از همسر و فرزند خود نمی گیرد. فقط در جایی از شاهنامه می خوانیم که رستم نشانه هایی از خود برای تهمینه فرستاده که به بازوی فرزند پسر یا به گیسوی فرزند دختر، ببندد. همین. مگر می شود چنین پهلوانی، از همسرش بی خبر باشد یا میلی به دیدن فرزند نداشته باشد؟
متین ایزدی هم در متن خود، این سوالات را پاسخی نداده. کاش می شد با اتکا به فردوسی پژوهان باسوادی که داریم، در این باره، نتیجه ای می گرفتیم. نکته دیگری که شاید به عنوان یک ایراد بشود از متن گرفت، این بود که استفاده از اشعار شاهنامه، در حداقلی ترین شکل ممکن صورت گرفته است. کاش می شد از شعرهای زیبا و جانسوز و متاثرکننده که جناب فردوسی در این شاهکار، سروده است، استفاده بجا و مناسبی می شد، که نشد.
بازی بازیگران اما، با اتکا به میکروفن ها، خوب به نظر می رسد. این برداشت را فقط از فن بیان و لحن دیالوگ گویی های بازیگران، در نظر گرفته ایم. چرا که به واسطه فاصله زیادی که تماشاگر با بازیگران در روی صحنه دارد، نمی شود به میمیک آنان و هماهنگی با بیان شان، دست یافت.
برسیم به حضور علی زندوکیلی. او که در خوانندگی، دل های زیادی را با خود برده است و طرفداران زیادی پیدا کرده، این بار هم با اجرای نقش سیمرغ، که در نمایش، «سیرنگ» صدایش کردند، توانست باز هم دلربایی کند. البته «سیرنگ» همانا، نام دیگر سیمرغ است. علیزندوکیلی، با چهره ای که شخصیت یک دانای کل و پیر فرزانه را در ذهن متبادر می کند، به صحنه آمد و هم دیالوگ گفت و آواز خواند و آخر سر هم اشک غرور را به چشم مخاطبان نشاند.
به واسطه حضور زندوکلی در «نبرد رستم و سهراب» می شد این اثر را تبدیل به اپرا کرد، اما متن و کارگردانی، به شکلی عامدانه، تلاش کرده بود تا از این ورطه، دوری کند. اما می شد به خوبی احساس کرد که بهره برداری های درست و هوشمندانه ای از شبیه خوانی شده بود که در این مورد هم می شود هم حسین پارسایی را تحسین کرد و هم به تئاتر ایران و هم شبیه خوانی افتخار.
در نمایش «نبرد رستم و سهراب» ، خانواده جایگاه والایی دارد و در بستر میهن و سرزمین، معنا می یابد. در واقع، خانواده، مفهوم اش را از وطن می گیرد و بدون آن، خانواده، موضوعی نامفهوم و بی ارزش تلقی می شود. این برداشت، جان کلام نمایش است. وطن، حاصل همه عشق ها و مهرها و رنج ها و خون هایی است که تک تک آدم هایش در چارچوب خانه و خانواده و بیرون از آن، نثارش می کنند. وطن یعنی هزار و یک دلیل برای بودن همه ما.
