چندی است اکران تلویزیونی آثار سینمایی رونقی جدی گرفته و فیلم‌های جدید دوره اخیر جشنواره فیلم فجر هم وارد کنداکتور سیما شدند، اما باید دید که آیا این اتفاق که رد پای بنیاد سینمایی فارابی را با خود به همراه دارد برای سینما مفید است یا مضر!
سالیان گذشته تولید فیلم‌ها به دودسته تولید آثار تلویزیونی و سینمایی تقسیم می‌شد، به‌طوری‌که برخی فیلم‌ها برای مدیوم تلویزیون و برخی دیگر برای مدیوم سینما تولید می‌شدند هرچند امکان پخش تلویزیونی برخی آثار سینمایی بعد از اکرانش در سینما وجود داشت.
*شروع مسیر ورود آثار سینمایی به تلویزیون
اما نوروز سال گذشته برای اولین‌بار بدعتی در این چرخه ایجاد شد، دو فیلم «تک‌تیرانداز» ساخته بنیاد فرهنگی روایت فتح و «یدو» ساخته مشترک بنیاد سینمایی فارابی و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان قبل از اکران سینمایی وارد کنداکتور نوروزی سیما شدند.
این اتفاق در آن زمان به بهانه شیوع ویروس کرونا و استقبال کم مردم از سینماها به دلیل خطر بیماری بود، اتفاقی که در شرایط دوری مردم از پرده نقره‌ای مورد تحسین واقع شد.
همان سال سعید خانی پخش‌کننده سینما و مدیر مؤسسه پخش خانه‌فیلم در واکنش به پخش تلویزیونی دو فیلم مذکور گفته بود: «پخش فیلم‌های جدید از طریق تلویزیون سبب انتشار نسخه قاچاق فیلم میشود و البته می‌دانیم که فیلم‌ها خودشان را فدای شرایط کرده‌اند.»
این پخش‌کننده ادامه داد: این کار فقط به شرطی می‌تواند خوب باشد که تلویزیون آن قدر پول خرید پخش را بدهد که ۸۰ درصد هزینه‌های تولید فیلم جبران شود، چون با آنچه تاکنون در این بخش وجود داشته ۱۰۰ درصد به ضرر صاحبان فیلم‌ها خواهد بود و سینما به مخاطره می‌افتد.
*حضور سینمایی‌ها در تلویزیون ادامه دار شد
بعد از انجام این کار در سال گذشته ظاهراً این اقدام معنای خود را ازدست‌داده است؛ چراکه نوروز ۱۴۰۲ هم با پخش تلویزیونی چند فیلم سینمایی قبل از اکران سینمایی‌شان همراه بود تا این کار مجدداً اتفاق افتاده و فیلم‌های «هوک»، «های‌پاور» و «شماره ۱۰» در ایام نوروز از تلویزیون پخش شوند.
اگر نیم‌نگاهی به نام آثار پخش شده از قاب تلویزیون و پیشینه آنها داشته باشید به یک نام مشترک در تمامی آثار می‌رسید؛ بنیاد سینمایی فارابی مالک تمامی این آثار است.
شاید فکر کنید که این فداکاری فارابی به نفع مخاطب باشد؛ اما در حقیقت این بنیاد سینمایی با فروش فیلم‌ها به صداوسیما بخشی از ضرر مالی خود از ساخت آن هارا جبران کرده و فیلم هایی را که امیدی به جبران هزینه‌های آن در گیشه سینما ندارد را به سیما سپرده است.
*نظر سازندگان با فارابی مشابه است؟
عظیمی: شخصاً اصولاً موافق پخش تلویزیونی فیلم سینمایی قبل از اکران عمومی آن نیستم، شاید مالک بر اساس منافع اقتصادی و یا برخی ملاحظات دیگر دست به چنین تصمیمی بزند
در نگاه اول این موضوع می‌تواند برای فارابی اقدامی مثبت جلوه کند؛ اما سینماگران و سازنده‌های فیلم‌ها نظر دیگری دارند، و ابعاد پنهان ماجرا نشان می‌دهد که در واقع پول بیت‌المال صرف آثاری شده‌است که کیفیت چندانی ندارند.
محمدرضا شرف الدین (تهیه کننده) در این باره می‌گوید: اینکه ما روی فیلم هایی سرمایه گذاری کنیم که مصرف کننده شان هم خود دولت است کاری است که بنده موافق آن نیستم. فیلم باید با حفظ ارزش‌های دینی و انقلابی در پسند مخاطبان باشد.
مهدی عظیمی میرآبادی تهیه‌کننده «های‌پاور» بعد از اعلام خبر پخش تلویزیونی این فیلم در مصاحبه‌ای گفته بود:« علی‌القاعده وقتی فیلمی در فرمت سینمایی تولید میشود، این‌گونه نیست که به دنبال اکران عمومی آن نباشند. شخصاً هم اصولاً موافق پخش تلویزیونی فیلم سینمایی قبل از اکران عمومی آن نیستم. زمانی هست که این قاعده گذاشته میشود که برخی از تولیدات سینمایی مستقیماً برای پخش از تلویزیون ساخته پخش میشود، اما معمولاً این‌گونه نیست. من سال گذشته هم با پخش تلویزیونی فیلم «تک‌تیرانداز» موافق نبودم و تمام تلاشم را هم کردم که دوستان بنیاد روایت را قانع کنم این کار را نکنند، اما چون مالک فیلم تصمیمش را گرفته بود، در نهایت نتوانستم جلویش را بگیرم. در این موارد تصمیم‌گیر اصلی مالک فیلم است. شاید مالک بر اساس منافع اقتصادی و یا برخی ملاحظات دیگر دست به چنین تصمیمی بزند.»
مهدی عظیمی میرآبادی در این باره گفت: همانطور که پخش تلویزیونی فیلم «تک‌تیرانداز» به اکران سینمایی آن آسیب زد، تکرار این کار برای فیلم‌های دیگر هم مناسب نیست چرا که هزینه تبلیغات اکران در سینما را غیرقابل توجیه می‌کند. البته به طور کلی معتقدم این روش درستی نیست که تلویزیون تلاش می‌کند کاستی‌های خود را از طریق پخش فیلم‌های رونمایی شده در جشنواره فجر که هنوز به اکران عمومی نرسیده‌اند جبران کند
هوک یکی دیگر از تولیدات بنیاد سینمایی فارابی بود که بدون آنکه اکران عمومی شود به تلویزیون واگذار شد. علی آشتیانی‌پور (تهیه‌کننده فیلم هوک)دراین باره می‌گوید: تصور دوستان فارابی این است که با توجه به دو نوبت نمایش محدود فیلم در تلویزیون و وضعیتی که این روزها تلویزیون از نظر مخاطب دارد، لطمه‌ای به اکران عمومی فیلم وارد نخواهد شد و ما هم امیدواریم همین‌گونه باشد. اعتقاد من این است که فیلم لطمه خواهد خورد اما این تصمیم مربوط به حقوق مالکانه فیلم میشود که در اختیار فارابی است و بنده اطلاعی از جزییات آن ندارم. اگر توانستید از دوستان بپرسید تا پاسخ بدهند.
یکی دیگر از آثاری که برخلاف نظر سازنده‌اش وارد پخش تلویزیونی شده بود «شماره 10» ساخته ابراهیم زرگرنژاد و با تهیه‌کنندگی ابراهیم اصغری است، تهیه‌کننده‌ای که پیش‌ازاین و در سال گذشته هم تجربه پخش تلویزیونی فیلم «تک‌تیرانداز» را به‌عنوان تهیه‌کننده این اثر داشته است، فیلمی که بعد از پخش از تلویزیون وارد چرخه اکران سینمایی هم شد و البته با شکست قبل پیش‌بینی‌ای هم مواجه شد.
اصغری هم مانند تهیه‌کننده «های‌پاور» به این اتفاق واکنش نشان داد؛ اما در مصاحبه خود انتقادات و مطالب جدیدی را مطرح کرد.
اصغری پیش از پخش فیلمش از صداوسیما نامه‌ای به رئیس این سازمان نوشت و خواستار عقب افتادن پخش تلویزیونی «شماره ۱۰» شد.
اصغری: شاید تصور می‌کنند با این کار می‌توانند مخاطب خود را افزایش دهند، درحالی‌که اساساً چنین کاری ابتدا به ضرر سینمای دفاع مقدس و بعد هم خود سینماست
وی پس از عدم پذیرفتن درخواستش از طرف سیما و پخش این فیلم در مصاحبه‌ای گفت: «به‌هرحال مالک فیلم، بنیاد سینمایی فارابی است و طبق تصمیم بنیاد، فیلم جهت پخش به سازمان صداوسیما واگذار شده بود.
انتقاد من بیشتر به همین سازمان است که از دو، سه سال قبل اقدام به خریداری حق پخش فیلم‌های سینمایی اکران نشده به‌ویژه فیلم‌های دفاع مقدسی می‌کند. من این تجربه را برای فیلم «تک‌تیرانداز» هم داشتم و هرچه پیگیری کردیم که فیلم پیش از اکران پخش نشود، موفق نشدیم. این رویه اشتباه در دوره قبلی مدیریت صداوسیما شروع شد و هنوز هم ادامه دارد چرا که شاید تصور می‌کنند با این کار می‌توانند مخاطب خود را افزایش دهند، درحالی‌که اساساً چنین کاری ابتدا به ضرر سینمای دفاع مقدس و بعد هم خود سینماست.»
اصغری از نفع صداوسیما گفت و البته ناگفته هم پیداست که این کار به میزان مخاطبین رسانه ملی خواهد افزود و شاید به جهت تأمین مالی برای فارابی نیز، برای این دو نهاد حاکمیتی دوسر برد باشد. هرچند با این همه بازهم پرسش‌های بسیاری بی‌پاسخ می‌ماند.
اما مطابق با گفته‌های این دو تهیه‌کننده تداوم این اتفاق برای سینما و اهالی‌اش اتفاق ایده‌آلی نبوده و تنها گوشه‌ای ضرر مالی فارابی را تأمین می‌کند، اما سؤال اینجاست که بنیاد ملی سینمای ایران که وظیفه پربار کردن سینما ارتقا سطح آن را دارد چرا چند وقتی است به‌جای مدیوم تخصصی خود فیلم را برای تلویزیون تولید می‌کند.
رضا منتظری روزنامه‌نگار و منتقد سینما درباره پخش آثار سینمایی که هنوز روی پرده سینما نرفته‌اند اما روی آنتن شبکه‌های تلویزیون آمدند، عنوان کرد:
منتظری: این اتفاق بسیار متاثر کننده است، اولا چه علتی دارد که ما در سینما با بودجه سینما، آثار تلویزیونی تولید کنیم و این همان بحثی که سالهاست مطرح میشود
«این اتفاق بسیار متاثر کننده است، اولا چه علتی دارد که ما در سینما با بودجه سینما، آثار تلویزیونی تولید کنیم و این همان بحثی که سالهاست مطرح میشود. کشور فیلم‌هایی نازل از نظر ساختاری و محتوایی که در قالب تله‌فیلم می‌گنجند، تولید می‌کند و نهادهای سینمایی از بودجه سیستماتیک برای تولید این آثار استفاده می‌کنند. معتقدم که اگر یک مقدار درایت و تدبیر بیشتری در مدیران سینمایی صورت بگیرد و نگاه جدی‌تری به پدیده هنر هفتم وجود داشته باشد، اوضاع کمی سامان پیدا می‌کند.»
*یک اتفاق عجیب؛ پخش تلویزیونی یک فیلم در حال اکران
اما عجیب‌تر دررابطه‌با پخش تلویزیونی آثار سینمایی اتفاقی بود که چندی پیش رخ داد و البته باز هم پای اثری از بنیاد سینمایی فارابی در میان بود.
سینمایی «بچه‌های طوفان» ساخته بنیاد سینمایی فارابی است که در حال حاضر اکران شکست‌خورده‌ای را روی پرده سینما تجربه می‌کند و تا کنون مطابق با آمار سمفا تنها ۴۷۶ مخاطب را روانه سالن‌های سینما کرده است.
این فیلم به‌صورت ناگهانی و در اتفاقی بی‌سابقه روز ۱۲ فروردین‌ماه در کنداکتور پخش شبکه امید قرار گرفت تا همزمان با اکران در سینما پخش تلویزیونی را نیز تجربه کند.
البته این اتفاق با تلاش کارگردان به سرانجام نرسید و البته صادق دقیقی مشارکت فارابی را هم در ساخت «بچه‌های طوفان» رد کرد و گفت این بنیاد تنها ۲۰۰ میلیون تومان به این فیلم کمک کرده است.
طبیعتاً فارابی با این مقدار مشارکت توانایی تصمیم‌گیری برای پخش تلویزیونی فیلم را نداشته و این گونه ساخته صادق صادق دقیقی از پخش تلویزیونی همزمان با اکران در سینما نجات پیدا کرد.
*جمع‌بندی
در میان تمامی این گزاره‌ها نباید فراموش کرد که این روزها، اصلی‌ترین دغدغه سازمان سینمایی و نهادهای مرتبط با سینما باید معطوف به سمت و سوی رونق‌گرفتن دوباره سینمای کشور باشد. اکران فیلم‌ها در سالن‌های سینما، می‌تواند فرصت خوبی برای سینمای کشور به وجود آورد. هرچه فیلم‌ها قبل از اکران از طریق مدیوم‌های دیگر پخش شوند، سبد سینما از وجود این فیلم‌ها خالی میشود.
در آخر اینکه بسیاری از منتقدان این موضوع را پدیده‌ای شوم برای سینمای کشور می‌دانند. منتظری در همین باره اظهار کرد: متاسفانه نه تنها شاهد سامان این اتفاق نیستیم بلکه همچنان اتفاقات عجیب و غریب‌تری را شاهد هستیم و جالب است که قبل از اکران یک فیلم، تلویزیون آن اثر را خریداری می‌کند تا آن را پخش کند. همچنین علاوه بر اهمال مدیران سینمایی، این شرایط نشان دهنده کاسب بودن تهیه کنندگان فعال سینما است و معلوم میشود این افراد چقدر به فکر تجارت هستند. هم بودجه دولت را برای تولید فیلم می‌گیرند و هم منتظر اکران نمی‌مانند و آن اثر را به تلویزیون می‌فروشند.
در تحلیل نهایی اگرچه پخش فیلم‌های سینمایی از تلویزیون به سود این رسانه است، ولی به اقتصاد سینما ضربه می‌زند. چراکه اکران این فیلم‌ها پس از پخش در تلویزیون، دیگر امکان‌پذیر نیست و اگر هم اتفاق بیفتد باتجربه‌ای مشابه با فیلم «تک‌تیرانداز» مواجه خواهد شد و کسی خواهان دیدنشان در سینما نخواهد بود.
