سینمای خانگی: مراسم اکران و نقد فیلم مستند «مشت در نمای درشت» چهارشنبه ۲۰ فروردین ۱۴۰۴ همزمان با روز هنر انقلاب و با حضور برخی از عوامل و اساتید و علاقمندان فرهنگی و هنری در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.
به گزارش سینمای خانگی مراسم اکران و نقد فیلم مستند «مشت در نمای درشت» چهارشنبه ۲۰ فروردین ۱۴۰۴ همزمان با روز هنر انقلاب و با حضور محمدصالح حجت‌الاسلامی تهیه کننده و کارگردان، حامد صلاحی پژوهشگر، حسین نشاطی مشاور کارگردان و مجید نیک نفس دستیار پژوهش و عکاس از عوامل فیلم، مصطفی اسدزاده سرپرست پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، طیبه عزت اللهی‌نژاد مدیر پژوهشکده هنر پژوهشگاه، اسماعیل امینی، احمد نادمی و هادی سعیدی کیاسری و شهرام گیل آبادی، حبیب احمدزاده، شکرخدا گودرزی، هوشنگ بختیاری گوینده و نویسنده پیشکسوت رادیو تلویزیون، سیدحسام‌الدین حسینی مدیر مرکز هنری رسانه‌ای سلوک و جمعی دیگر از فعالان و علاقمندان عرصه فرهنگ و هنر، در محل پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.
پس از اکران فیلم مستند «مشت در نمای درشت»، کارگردان و کارشناسان درباره این فیلم صحبت کردند.
فیلمی در مورد ادیبی که چراغ اندیشه را روشن می کند
پیش از همه طیبه عزت اللهی‌نژاد مدیر پژوهشکده هنر پژوهشگاه فرهنگ هنر و ارتباطات در ابتدای نشست با تاکید بر جایگاه ادبیات فارسی و کم توجهی به آن با اشاره به یکی از قسمت‌هایسریال پرطرفدار این روزهای تلویزیون یعنی «پایتخت۷» گفت: همانطور که به طور طنز در سکانسی از این سریال، مردم ایران نسبت به ادبیات غنی فارسی بی‌توجهی می‌کنند اما مردم تاجیکستان آن را ارج می‌نهند؛ واقعیت این است که ادبیات جهان موازی اندیشه در یک جامعه است اما متاسفانه می بینیم که حوزه آموزش ما ادبیات و هنر را خیلی جدی نگرفته است. دانشگاه ما افراد را به سمت الکن شدن می برند و ما بعد از فارغ التحصیلی خیلی نمی‌توانیم از غنای کلامی استفاده کنیم.
وی بیان کرد: واقعیت این است که همانطور که هنر برای هنر یک اجحاف بزرگ است و به حاشیه بردن هنر از میدان تاثیرگذاری است، ادبیات برای ادبیات و محدویدت آن به استفاده از واژگان و خلاقیت در واژگان هم ظلم بزرگی است. ادبیات داستان زندگی و تجربه زیسته ایرانیان و در طول تاریخ صدای بلند اندیشه است.
عزت الهی در ادامه با اشاره به موضوع محتوای فیلم «مشت در نمای درشت» تصریح کرد: در این فیلم هم می‌بینیم که چگونه کسی که در حوزه ادبیات فعالیت دارد، چراغ اندیشه را روشن می‌کند. امیدوارم که به ادبیات و هنر؛ دوگانه ای که دو بال پرواز فرهنگ ایران بودند، بیش از پیش توجه بشود و فرزندان این سرزمین به اوج فکر کنند نه متاسفانه به هزل و هجو و این آفتی که امروز دچارش هستیم.
در ادامه مراسم، حامد صلاحی مدرس دانشگاه و کارشناس ادبی که پژوهشگر فیلم «مشت در نمای درشت» بر عهده داشته، اجرای این نشست را به دست گرفت و در سخنان کوتاهی به معرفی این فیلم مستند پرداخت و تاکید کرد: همانطور که در این مستند دیدید، براده‌هایی از زندگی سیدحسن حسینی به نمایش گذاشته شد که همچون سرو حریت و آزادمنشی داشت.
اهمیت آرشیو و پرداختن به هنر و هنرمند انقلاب
در ادامه این مراسم، اسماعیل امینی شاعر و از دوستان نزدیک زنده‌یاد سیدحسن حسینی گفت: ما اگر متولی و دلسوز هنر انقلاب داریم چطور است که هیچ آرشیو و سامان علمی نداریم. به رغم اینکه فکر می کنیم می دانیم هنر انقلاب را می شناسیم پس نیازی نداریم که ره آوردهایش را ثبت کنیم؛ یکی از چیزهایی که در روز هنر انقلاب به کار می‌آید و به آن نیاز داریم، توجه به این مسئله است که آرشیو بسیار مهم است.
وی تصریح کرد: در حالی که تلاش بسیار صورت گرفته و ضبط شدن همه جلسات در حوزه هنری و چند نهاد دیگری که به هنر انقلاب می پردازند و انتشار مطالب زیاد در مورد هنر و هنرمندان این دوره، آرشیو به معنی ثبت و منظم کردن دستاوردها و رهاوردهای فرهنگی سالهای پس از انقلاب به دلیل کم‌توجهی از دست رفته است! به عنوان فردی علاقمند و پیگیر عرض می‌کنم که در مورد افرادی همچون سیدحسن حسینی و قیصر امین‌پور هیچ آرشیو منسجمی که همه جلسات، آثار و مقالات نوشته شده در مورد آنها را در یکجا گردآوری کرده باشند، نداریم! فرض کنید که یک پژوهشگر زبان فارسی از کشور دیگری به ایران به عنوان ام القراء زبان فارسی بیاید و بخواهد در مورد قیصر یا سیدحسن یا هر شاعر و شخصیتی که به تاریخ پیوسته تحقیق کند، آرشیوی حتی از نشریاتی مثل نشریه شعر در دست نیست.
تعارف در متون علمی اشتباه است
این استاد دانشگاه در بخش دیگری از سخنانش به برخی صحبت‌هایی که از عواطف نشأت می‌گیرد که نشان از آمیخته شدن اسطوره و واقعیت دارد، اشاره کرد و گفت: این در تربیت و فرهنگ ما ایرانیان است که با هم به تعارف صحبت می کنیم و همدیگر را تحویل می گیریم که مناسب حوزه عواطف شخصی است اما وقتی می خواهیم کار علمی و تحقیقاتی کنیم، چنین تعارفاتی به جا نیست و متاسفانه این روزها باب شده که در متنون دانشگاهی و پایان نامه ها هم از همین لحن اساطیری و تعارفی استفاده می کنند که کاملا غیر علمی است. در طول چند هزار سال تاریخی که داریم آمیخته شدن اسطوره واقعیت بلای زیادی بر سر ما آورده است در حالی که این دو کاملا از هم مجزا هستند.
وی در ادامه بیان کرد: ما می توانیم با لحن اساطیری سخن بگوییم و اظهار کنیم که سیدحسن حسینی و قیصر امین پورسرآمد شاعران انقلاب و در اخلاق، خلاقیت و دانش بی نظیر بودند که البته با دوستی و شناختی که من از آنها دارم، بودند؛ اما به عنوان کسی که همه مقالات منتشر شده در مورد سیدحسن و قیصر را مطالعه کرده ام به جرات می توانم بگویم شاید کمتر از دو سه درصدشان از نظر علمی قابل اتکا هستند و مابقی پرت و پلا و از روی هم نوشته اند.
«مشت در نمای درشت» به دور از اغراض است
امینی در ادامه سخنانش به فیلم مستند «مشت در نمای درشت»پرداخت و عنوان کرد: من تبحری در حوزه سینما ندارم و از این منظر سخن نمی گویم اما با شناختی که از موضوع دارم و پس از چند بار تماشای فیلم، می‌توانم اذعان کنم که کاری که آقای حجت‌الاسلامی در این فیلم کرده، تا جایی که امکان داشته و توانسته، روایت نسبتاً بی غرض از سیدحسن حسینی را ارائه کرده است و کار ارزشمندی از آب در آمده؛ اگرچه بخشی از موارد را هم براساس شرایط اصلا نگفته همانطور که در مورد افراد دیگر هم نمی توانیم بگوییم. ضمن اینکه باید تاکید کنم همانطور که در فیلم اشاره شده دانشگاه آزاد اسلامی هنوز هم بعد از گذت این همه سال، مدرک دکترای سیدحسن حسینی را به خانواده اش نداده است!
وی با بیان اینکه به طور عجیبی به مرور زمان بیان بخشی اززندگی برخی از هنرمندان فعال در عرصه هنر انقلاب، ممنوعه شده است، گفت: اصلا معلوم نیست افرادی که این محدودیت ها را ایجاد می کنند که هستند. در حالی که حتی یک نفر در کشور با دیدن یک فیلم یا خواندن یک شعر یا شنیدن یک قطعه موسیقی از انقلاب برنگشته و هنرمندان هیچ خطری ندارند و هرچه تردید ایجاد شده در اثر سوء رفتار صاحبان قدرت بوده، بعد آنها خود را محق می دانند که بر هنرمندان نظارت کنند و یا اثر و حتی نامشان را ممنوع کنند!
فضای منفی دانشگاه نسبت به هنر و هنرمند انقلاب
امینی در پایان سخنانش تصریح کرد: الان دوستانی که در دانشگاه ها کار می کنند می دانند که چقدر فضای منفی نسبت به هنر و هنرمند انقلاب وجود دارد حتی از جانب کسانی که نان انقلاب را می خورند؛ یعنی سر کلاس حرف زدن از هنر انقلاب و حتی آیات قرآن کریم جرات می خواهد که همین هم نتیجه همان رفتار افراد غیر هنرمند است. بنابراین گمان من این است که هر کاری که برای معرفی اندیشه و هنر انقلاب صورت می‌گیرد، ارزشمند است.
تاثیر کتاب سیدحسن حسینی بر یک سینماگر ادیب
در ادامه این نشست، حبیب احمدزاده نویسنده و کارگردان نیزابتدا درباره آشنایی خودش با سیدحسن حسینی و اندیشه‌هایش گفت: من پانزده سالم بوده که به جبهه رفته و در بیست و سه سالگی از جنگ خارج شدم. این متفاوت است از دوستان دیگری که در حوزه هنری تهران بوده اند که هر از گاهی در جبهه ها حضور داشتند اما پیشینه و جایگاهی در امر فرهنگی داشتند. اما ما در فضای عجیب شهر آبادان قبل از انقلاب و به دلیل حضور اساتیدی در آن زمان از شش سالگی آثار کسانی چون صادق هدایت می خواندیم. بنابراین امثال من به دلیل ورود در نوجوانی و جوانی به جنگ، دیر به جامعه وارد شدیم انگار از غار اصحاب کهف خارج شدیم! به همین دلیل است که در هیچکدام از جناح‌های سیاسی و اجتماعی نمی‌گنجیم و حتی همین الان هم بسیاری از اختلافات در جامعه را متوجه نمی شوم. با همه گروه های اجتماعی ارتباط برقرار می کردیم و از طرف دیگران مورد مواخذه قرار می گرفتیم که چرا با فلان گروه اجتماعی ارتباط دارید؟
وی با اشاره به عنوان فیلم مستند «مشت در نمای درشت» توضیح داد: اما دلیل حضور من در این جلسه جدای از محبت برگزارکنندگان و شخص کارگردان، نام این مستند است که برمی‌گردد به زمانی که با تامین هزینه رفت و آمد ما از سوی حوزه هنری، از بوشهر به تهران می آمدم و همان زمان بود که فکر می کنم آقای مرتضی سرهنگی نسخه ای از کتاب مشت در نمای درشت را به من دادند. در فیلم درباره عنوان فیلم توضیح داده شد اما می‌خواهم بگویم آشنایی من با سیدحسن حسینی به کتابش برمی‌گردد؛ وقتی کتاب «مشت در نمای درشت» را خواندم، از آن هشت جلد دیگر خریدم و به هشت نفر در بوشهر دادم تا بخوانند. الان می‌توانم به جرات بگویم که این کتاب، یکی از کتاب‌هایی است که بسیار در امر ادبیات و سینما برای من راهگشا بوده است و من خودم را مرهون این کتاب و شخص سیدحسن حسینی می‌دانم.
به جای سیراب کردن مردم را خفه کردیم!
احمدزاده در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به سخنان اسماعیل امینی گفت: در ادامه سخنان مطرح شده می‌خواهم با ذکر مثالی به نکته کلان تری اشاره کنم. فرض کنید که ما می‌خواهیم در مورد فر هنگ انقلاب سخن بگوییم اما کاری که ما با چمران‌ها و جهان‌آراها و امثال اینها کردیم که به نظرم بزرگترین جنایت و خیانتی عامدانه می‌آید؛ این است که نسل جدیدی که چمران و جهان‌آرا را نمی‌شناسد، وقتی اسم اینها می‌آید، تنها به یاد خیابان و بزرگراه می‌افتد! در واقع این کاری که کردیم، عقیم کردن درک معنایی این بزرگواران و تبدیل به پوسته کردن آنهاست.
ما قهرمان نابود کردن معانی و تهی کردن آنها هستیم
وی تصریح کرد: متاسفانه ما قهرمان نابود کردن معانی و تهی کردن و به پوسته نزدیک کردن آنها برای منافع خود هستیم. همانطور که نمی توانیم سر یک کودک تشنه را وارد ظرفی از آب کنیم تا رفع تشنگی شود در سیستم فرهنگی هم به این شکل نمی توانیم موفق شویم و در واقع، ما به جای رفع تشنگی، مردم را دچار خفگی کردیم!
این کارگردان سینما در ادامه گفت: برداشت من این است که«مشت در نمای درشت» فیلم خوبی است که نخبگانی است، چراکه احساس می کنیم کسی با معنای تهی نشده سید حسن حسینی برخورد کرده و تلاش کرده تا افراد زیادی را برای پرداختن به این موضوع در این فیلم بیاورد، هر چند که عدم حضور برخی هم قابل درک است. کارگردان به درستی کلاسیک‌ترین کار را در این فیلم انجام داده، انتخاب این موضوع و ساخت چنین فیلمی در زمانی که کسی به دنبال سیدحسن حسینی ها نیست شجاعت می‌خواهد.
احمدزاده همچنین توضیح داد: به هر حال این فیلم یک شروع سالم برای ورود سید حسن به جامعه است که اجازه نداده نمونه‌های تقلبی در کنارش قرار بگیرند. هرچند از یک شروع نمی‌توان توقع بسیار زیادی داشت. اما گذشته از اینها، من از خسرو سینایی آموختم که کار بدون تبلیغ مثل این است فردی در اتاق مطلقا تاریک به نامزدش چشمک بزند که تنها خودش متوجه آن خواهد شد. بنابراین مسأله این فیلم، ساخته شدنش نیست بلکه مساله‌اش چگونگی ارائه‌اش به جامعه است، چراکه از این فیلم باید دیده شود و اولین گام برای تبلیغ این فیلم این است که خالی از معنا نشود. اگر نحوه معرفی این فیلم باعث شود که در ذهن مخاطب سوالی شکل بگیرد و احساس کند که گمشده ای دارد که می تواند آن را در این فیلم پیدایش کند موفق شده است. اینقدر کپی‌های دروغین، حرف‌های تملق آمیز و آثار ساخته شده از افرادی که تعریفی نیستند زیاد است که می‌تواند مانعی برای دیده شدن این فیلم شود.
تاکید حبیب احمدزاده بر معرفی سیدحسن حسینی توسط نخبگان
وی به عنوان فردی که دو اثرش در دانشگاه‌های آمریکا تدریس می‌شوند، تاکید کرد: چند حضور جشنواره‌ای و اکران خصوصی برای این فیلم کم است. اگر من نوعی به این موفقیت ببالم که چند داور و تعداد معدودی مخاطب در فضاهای محدودی کارم را دیده اند و رسالت من تمام شده است، نادانم. در این حالت به مثابه فردی هستم که صرفا با لذت از شهرت به آرزویم برسم در حالی که این شهرت اصل نیست.
این کارگردان سینما و ادیب گفت: از آنجایی که خواست، ایمان و اعتماد ما به فرهنگ ما در بسیاری از مسئولان وجود ندارد، ۴۵سال است ادبیات و سینمای ما و حتی شعر ما عقیم ارائه می‌شود. اگر من فیلمی می‌سازم که تندیسی بگیرد، فقط این جایزه مهم نیست بلکه اینکه دیده شود مهم است. فارغ از اینکه «مشت در نمای درشت» فیلمی نخبگانی است انتظاری که از این فیلم دارم این است که باعث شود تا نخبگان اقدام به معرفی سیدحسن حسینی کنند و گول نخورید که قرار است مبلغ فیلم شما شوند، همانطور که عرض کردم مرحله دوم بعد از ساخت این فیلم، مبلّغ سیدحسن حسینی شدن است.
احمدزاده در پایان گفت: خلاصه وقتی کتاب «مشت در نمای درشت» را خواندم جهانی برایم باز شد و از آن در کارم استفاده کردم. سیدحسن حسینی حق بزرگی را به گردن ما دارد و کتاب او از نسل قبل به دست ما رسید و امیدواریم که آثار ما هم در آینده راهگشای دیگران باشد.
بهانه ای برای از سیدحسن سخن گفتن
محمدصالح حجت‌الاسلامی کارگردان فیلم مستند «مشت در نمای درشت» هم در بخشی از این مراسم به تشکر از افراد و عواملی که در ساخت این اثر و برگزاری جلسه نمایش و نقد فیلم کمک کرده بودند بسنده کرد و کوتاه در مورد دلیل اکران فیلم در این روز گفت: چون سیدحسن حسینی متولد اول فروردین و متوفی در ۹فروردین است و معمولا به همین دلیل تداخل این ایام با روزهای تعطیلی نوروز نسبت به او نوعی کم‌توجهی می‌شود، مسئولان پژوهشکده، امروز یعنی روز هنر انقلاب را بهترین روز برای نمایش فیلمی در مورد این شخصیت دیده و این مراسم را تدارک دیدند تا به یاد سیدحسن و به بهانه این فیلم گرد هم بیاییم.
با مصلحت اندیشی‌های مقطعی آیندگان را از حقایق محروم نکنید
وی در ادامه بیان کرد: تلاش نکردیم شخصیت ساخته و پرداخته خودمان از سید حسن حسینی را بسازیم و روایت کنیم بلکه تلاش‌مان این بود که روایتی صحیح از سیدحسن حسینیِ مستقل ارائه کنیم و این استقلال فکری را از ابعاد مختلف نشان دهیم.
حجت‌الاسلامی با تایید سخنان دو سخنران قبلی و تاکید بر اهمیت آرشیو با اشاره به عدم همکاری برخی از افراد مرتبط با موضوع زنده‌یاد سیدحسن حسینی در تولید فیلم و کمبود و سختی به دست آوردن آرشیو برای روایت صحیح‌تر و کاملتر شخصیت فیلمش، افزود: عجیب است که در نهادها و سازمان‌های بزرگ برای ثبت وقایع هزینه می شود اما بعداً رها شده و اسناد به جای محفوظ ماندن و آرشیو شدن سر از ناکجا آباد و زباله ها در می آورند.
این کارگردان و فعال فرهنگی با بیان اینکه برخی از عکس‌های موجود در این فیلم با خون دل بسیار به دست آمده و باورنکردنی نیست که ۸ ماه برای به دست آوردن یکی دو فریم عکس بی‌کیفیت در این فیلم، دوندگی کرده است، توصیه کرد: امیدوارم همه افرادی که با هنرمندان حی یا درگذشته ارتباطی دارند، مصلحت‌اندیشیهای مقطعی را در عدم مشارکت و آرشیو نشدن سخنان و اطلاعات آثاری همچون فیلم های مستند یا پژوهش های عمیقکنار بگذارند، چراکه این رویه، سبب می‌شود آینده را از داشته‌های خوب کنونی و پیشینه فرهنگی و تاریخی خود محروم کنیم.
اجرای قطعات حماسی سید حسن توسط یک همکار قدیمی
در پایان این نشست، هوشنگ بختیاری گوینده و مجری رادیوپیشکسوت ارتش که در سالهای دفاع مقدس، گویندگی، اجرا و نویسندگی برنامه‌های ارتش را عهده‌دار بوده است، درباره زنده‌یاد سیدحسن حسینی گفت: من صدای نوشته‌های حماسی زنده‌یاد سیدحسن حسینی بودم به ویژه نوشته‌های او در زمان آزادی خرمشهر. سال‌هایی که در دوران سربازی به‌سر می‌برد در برنامه‌های ارتش حضور داشت و همان سال‌ها بود که اسم فرزندش را مهدیار گذاشت. خلق و خوی او در فیلم به خوبی مطرح شد اما پر واضح است که مطرح کردن ابعاد مختلف شخصیتی فرد بزرگی چون سید حسن در یک مستند ۹۰ دقیقه‌ای نمی‌گنجد.
وی سپس به عنوان یک ادای دین و شگفتانه ای برای افراد حاضر در این مراسم، سپس از متوفی و قطعه شعری را از رویدست‌نوشته‌های سیدحسن حسینی که همراه خود آورده بود خواند.
